این مکان یکی از آثار ثبت شده جهانی هند در میراث جهانی یونسکو است این اثر جاودان که یادگاری از منارهای شهری و مناره های مذهبی است به علت قرارگیری در کنار مسجد کاربری مذهبی هم داشته است.
در زیر توضیحات کاملی درباره تاریخچه بنای منار قطب و عناصر معماری منحصر به فرد آن ارایه شده است که امید است به کار شما بیاید.
منار قطب دهلی منارهای است در دهلی پایتخت هندوستان که ۵/۷۲ متر ارتفاع دارد و بلندترین بنای آجری دنیاست. این مناره بزرگ از مرمر و سنگهای سرخ ساخته شده و به دستور سلطان معزالدین غوری از سلسله غوریان و توسط غلام ترک و سپهسالار او قطب‌الدین ایبک، که بعدها به پادشاهی رسید، در ۱۱۹۹ میلادی بنیان‌گذارده شده و بعد توسط داماد او شمس‌الدین التتمش در ۱۲۳۰ م کامل شد و سپس به‌وسیله فیروزشاه تغلق در سال ۱۳۱۶ م به پایان رسید. در سال ۱۳۶۸ م این بنا به‌وسیله رعد و برق صدمه دید که توسط فیروزشاه و اسکندر لودی دوباره مرمت شد.
منار قطب دهلی به تقلید از «منار جام» افغانستان، ساخته شد و به پنج طبقه تقسیم شده است که در فاصلهٔ هر دو طبقه، ایوان مدوری به‌صورت کمربند آن را دربر گرفته است. هر طبقه کتیبه‌هائی دارد که متونی از آیات قرآن و اسامی قطب‌الدین ایبک، محمد بن سام و دیگر پادشاهان و امرا را شامل می‌شود.
منار قطب دهلی یکی از اولین و برجسته‌ترین نمونه‌های معماری هندو-اسلامی است که همراه با چندین سازه باستانی و قرون وسطایی و خرابهٔ دیگر «مجموعهٔ قُطُب» را در دهلی تشکیل می‌دهد. این بنا در نزدیکی ایستگاه مترو در دهلی نو است.
این بنای عظیم در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و هر ساله گردشگران بسیاری را جذب و چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. پیش از این امکان بازدید از داخل منار بود ولی اکنون پس از چند خودکشی، ورود به داخل منار و بالا رفتن از آن برای عموم ممنوع شده است.
تاریخ پیدایش و تکامل منار قطب دهلی :
منار قطب دهلی جزو اولین بناهای عظیم هند و از نمونه‌های بارز معماری هندو-اسلامی است. منار قطب دهلی، پیوسته و محلق به مسجد قوه الاسلام وموَذن خانهٔ آن است. ابن بطوطه می‌گوید: مسجد قوه الاسلام و منار قطب دهلی از نخستین عمارت‌های اسلامی در سرزمین هند می‌باشند، قبل از آن هیچ عبادت‌گاه اسلامی در آن دیار وجود نداشت.
منار قطب دهلی در کنار مسجد قوه الاسلام در سال ۱۱۹۹ م توسط قطب‌الدین ایبک در جنوب شهر دهلی و بر روی خرابه‌های تعداد زیادی از معابد مربوط به آئین جینیسم ساخته شده‌است. امروزه هنوز ستون‌ها و بقایای معابد جین همراه با نقش‌برجسته‌های انسانی، گیاهی و انتزاعی آن به شکل آشکار درون بخش‌های مختلف مسجد به‌چشم می‌خورند. هرچند در مواردی به صورت یا بدن نقوش انسانی صدمه زده‌اند.
در اواخر سدهٔ دوازدهم میلادی معزالدین برادر غیاث‌الدین غوری در غزنه حکمرانی داشت و حکومت غوریها را پس از شکست راج شاه چوهان در۱۱۹۲ م در تراواری (Taraori) تا هند توسعه داد. قطب‌الدین ایبک غلام ترکِ تورانی‌نژاد وی و سپهسالار او بود. معزالدین غوری، قطب‌الدین را به‌عنوان «نایب‌السلطنه» در سرزمین‌های فتح شده گذاشت و خود به مقر حکومتیش در افغانستان امروزی بازگشت. قطب‌الدین وظیفه سپرده شده را تکمیل کرده و حکمرانی غوریها را در منطقه وسعت بخشید.
قطب‌الدین ایبک بعدها به سلطنت رسید و مؤسس سلسله ممالیک هند یا سلسله غلامان شد. این سلسله در انتشار اسلام در شمال هند مؤثر بودند و سلطنت دهلی را پایه‌ریزی کردند.
قطب‌الدین پس از تحکیم سلطه غوریان در منطقه و مقام خویش، اقدام به ساخت مسجد قوه الاسلام (قبته الاسلام) در ۱۱۹۷ م کرد و پس از دو سال، مطابق روش خاص و رسم غوریها، دست به‌کار ساختن منار افتخار پیروزی شد که منار قطب دهلی نام گرفت. این بنا در جنوب غربی مسجد ساخته شد. همواره یکی از اولین کارهایی که در تمام کشورهای فتح شده، توسط مسلمان‌های فاتح صورت می‌گرفت ساخت مساجد همراه با مناره‌ها بوده است. این کار خود نمایانگر پیروزی آنها و سببی برای پایدار ماندن نام امرا و حکمرانان بود.
با این وجود این منار نیز همانند همه منارهای مساجد دیگر جنبه دینی هم داشته است. این منار بدون شک از ملحقات مسجد قوه الاسلام بوده تا جهت برگزاری اذان از آن استفاده شود اما به سبب ارتفاع زیاد آن، اذان را بر بالای بام مسجد می‌خواندند.
مسجد قوه الاسلام اولین مسجد ساخته شده توسط سلاطین دهلی است. که یک حیاط مستطیل شکل است که توسط شبستان‌ها احاطه شده‌است و همانطور که در کتیبه سردر ورودی اصلی شرقی ثبت شده‌است شامل، بناها و ستون‌های حک شده و باقی‌مانده اجزاء معماری ۲۷ معبد هندو و جین است، که توسط قطب‌الدین ایبک تخریب شد. سپس این مسجد توسط شمس‌الدین التتمش (۱۲۱۰- م) و علاءالدین خلجی تکمیل شد و توسعه یافت.
اکنون از مسجد اصلی قوه الاسلام تنها برخی آثار آن بر جای مانده‌است. در دیوارهای این مسجد نقوش، تزئینات اسلامی و آیات قرآن کریم به چشم می‌خورد و سبک معماری آن نیز هندو-اسلامی است.
همچنین برخی معتقدند بنای منار قطب دهلی توسط بوعلی شاه قلندر برای اختصاص به قطب‌الدین بختیار کاکی اوشی (۱۱۸۷-۱۲۳۶ م) از عرفاً و صوفیان بزرگ هند ساخته شده‌است.
خواجه قطب‌الدین اشعار روانی به زبان فارسی داشته و از صوفیان سلسله چشتیه و از مریدان خواجه معین‌الدین چشتی و فرید الدین مسعود گنج شکر بوده‌است. وی از بغداد به هند آمد و در آنجا زندگی کرد. قطب‌الدین آیبک ضمن استقبال گرم از قطب‌الدین بختیار کاکی به او مقام «شیخ‌الاسلامی» داد اما او نپذیرفت. آرامگاه او در نزدیکی منار قطب دهلی واقع است.
قطب‌الدین ایبک فقط توانست قسمتی از طبقه اول منار را بسازد. که سطح خارجی آن توسط شش کتیبه زینتی تزیین شده‌است. هیچگونه اطلاعی در دست نیست که قطب‌الدین نقشه ساخت چند قسمت یا طبقه منار را در دست داشت. و یا می‌خواست آنرا به کدام ارتفاع برساند؛ شمس‌الدین التتمش داماد قطب‌الدین در ۱۲۳۰ م سه قسمت و یا طبقه دیگر را به منار قطب دهلی ناتمام اضافه کرد. تا به چهار قسمت یا طبقه برسد.
آخرین قمست منار قطب دهلی، در سال ۱۳۱۶ م توسط فیروزه شاه تغلق ساخته شده‌است. به‌طوریکه در کتیبه‌ها آمده این منار سه مرتبه مورد آتش‌سوزی توسط رعد و برق قرار گرفته و باز ترمیم شده‌است. فیروز شاه تغلق اکثر طبقه چهارم منار را که در اثر رعد و برق آسیب جدی دیده بود در سال ۱۳۶۹ م دوباره مرمت کرد. و منار قطب دهلی را از اندازه قبلی آن بلندتر ساخت. به طور مشخص قسمت و یا طبقه چهارم به دو قسمت یا طبقه تبدیل شد. بنا بر کتیبه‌های موجود اسکندر لودی نیز مرمت‌هایی در این بنا انجام داده است.
مشخصات کلی منار قطب دهلی :
ارتفاع این منار عظیم ۵/۷۲ متر است که بلندترین بنای آجری دنیا و بلندترین برج در هند است. قطر آن در پایه ۱۳/۸ متر و در بالا ۳ متر است. منار تا آخرین طبقه از داخل خود دسترسی دارد. طبقهٔ اول آن دارای ۱۵۶ پله، طبقهٔ دوم ۷۸ پله، طبقهٔ سوم ۶۲ پله و طبقهٔ چهارم و پنجم هریک دارای ۵۰ پله می‌باشند.
ورودی بنا از طریق دری است که در سمت شمال واقع است. منار قطب دهلی به پنج طبقه تقسیم می‌شود که در فاصلهٔ هر دو طبقه، ایوان مدوری است که چون کمربندی منار قطب را دربر گرفته است. این ایوان‌ها در نگهداری وزن طبقات فوقانی نقش مؤثری دارند که در بناهای دیگر آن دوران چنین چیزی مشاهده نمی‌شود.
این بنا از سنگ ماسه‌ای قرمز و قهوه‌ای روشن و سنگ کوارتزی خاکستری ساخته شده و دو ردیف آن نیز با مرمر سفید ساخته شده است و تزئینات روی منار قطب دهلی بی‌نظیر است.
تزئینات و نقوش هر پنج طبقه متفاوت هستند. پایین‌ترین طبقه لبه‌های گوه مانندی دارد که یک درمیان نیم‌ستون‌های مدوری در میان آنها قرار گرفته است. گرداگرد طبقه دوّم را برآمدگی‌های مدوری پوشیده است و طبقه سوم ستاره‌ای شکل است. طبقه چهارم و پنجم به صورت ساده‌ای گرد و استوانه‌ای هستند.
در هر طبقهٔ منار قطب دهلی دو کتیبه منقوش موجود است. در کتیبه‌ها اسامی سلطان شهاب‌الدین محمد بن سام غوری مولای قطب الدین ایبک، خود قطب‌الدین ایبک، التتمش، اسکندر شاه و فیروز شاه دیده می‌شود.
سطح خارجی طبقه اولِ منار قطب شهر دهلی، توسط شش کتیبه‌ٔ زینتی تزیین شده است از جمله این شش کتیبه در بند سوم، پنجم و ششم چند آیه قرآن نقل شده است. در کتیبه اول علاوه‌بر آیات قرآن کریم، این واژگان نیز نوشته شده‌است. میر سپهسالار برزگ و عالی شأن که به طور مشخص این القاب به قطب‌الدین ایبک منسوب است. نوشته‌های دیگر آن در اثر کار غیرمحتاطانه ساخت مجدد صدمه دیده و در قسمت‌های ناتمام موجود، تنها القابی در توصیف قطب‌الدین سالم باقی‌مانده‌اند.
احتمالاً اسم وی نیز در کتیبه‌های ذکر شده آمده بوده چنانچه در سر طاق داخلی دروازه مسجد نیز دیده می‌شود. در این کتیبه‌ها قطب‌الدین خود را سپهسالار ذکر کرده چرا که او در سال ۱۲۰۶ م و پس از مرگ معزالدین غوری، لقب «سلطان» را یافت. او خود را سپهسالار مدافع از صاحبش، یعنی معزالدین کسیکه امر ساخت مسجد را داد خطاب می‌کند. این مطلب در داخل گنبد دروازه شمالی ذکر شده‌است. در کتیبه دوم روی منار، او مکرر صاحب خود یعنی معزالدین را اسکندر ثانی نامیده‌است
ستون فلزی باستانی شگفت انگیز محوطه منار قطب دهلی:
آنچه مجموعه قطب منار را جذابتر می‌کند وجود یک ستون مرموز از فلزی ناشناخته‌است که در صحن اصلی مسجد قوه الاسلام قرار دارد و مربوط به قرن چهارم یا پنجم میلادی است. این ستون فلزی از آلیاژ ناشناخته‌ای ساخته شده که هرگز زنگ نمی‌زند و رنگ عوض نمی‌کند و فرسوده نیز نمی‌شود.
بر اساس اسناد تاریخی این ستون در زمان سلطنت پادشاهان آریایی گوپتا که با ساسانیان در ایران ارتباطات بسیار دوستانه‌ای داشتند، پیدا شد و خود آنها هم از ماهیت این ستون خبر نداشتند و آن را به احترام خدای آریایی ویشنو در مقابل معبد او قرار داد و بعدها مسلمانان در جای معبد، مسجد قوه الاسلام را بنا کردند و این ستون همچنان در صحن مسجد باقی‌ماند. نویسندگانی مانند اریک فون دنیکن این ستون را ساختهٔ دست بشر نمی‌دانند. وزن ستون فلزی بیشتر از شش هزار کیلوگرم است و عامه مردم هند حلقه کردن دست از پشت، دور این ستون را خوش یمن می‌دانند.
بلندی این ستون فلزی ۷/۲۱ متر و وزن آن بیش از شش تن است. وزن برآورد شده بدنه اصلی ستون ۵۸۶۵ کیلو گرم و وزن زنگ‌های تزئینی این ستون ۶۴۶ کیلوگرم تخمین زده شده‌است که به این ترتیب وزن کل آن ۶۵۱۱ کیلوگرم می‌شود. ستون کتیبه‌ای در زبان سانسکریت و به خط براهمی دارد که مربوط به سده ۴ میلادی است که نشان می‌دهد که ستون به عنوان یک یادمانی از پادشاه بزرگ چاندرا در مقابل خدای ویشنو قرار در فراز تپه‌ای قرار داده شده‌است.
محفظه‌های توخالی عمیقی که در بالای این ستون فلزی موجود است نشان از سرستونی پر کار دارد که احتمالاً تصویری از گرودا را دربر داشته و این ستون عظیم فلزی به نوعی نقش میل پرچم را داشته است. گرودا پرنده بزرگ افسانه‌ای یا موجودی شبیه پرندگان است که در اساطیر هر دو آیین هندو و بودایی از آن نام برده شده است.
وب سایت منار قطب دهلی : کلیک کنید
صفحه منار قطب در سایت میراث های جهانی یونسکو : کلیک کنید
صفحه منار قطب دهلی در سایت wikipedia : کلیک کنید
برای مشاهده تور هند روی لینک کلیک کنید
برای کسب اطلاعات درباره هتل های هند روی لینک کلیک کنید
برای کسب اطلاعات درباره دیدنی های هند روی لینک کلیک کنید
عکس های زیبایی از منار قطب دهلی هند :
