این قلعه یکی از آثار برجسته و جهانی دهلی است این اثر زیبا که توسط استاد احمد لاهوری در سال ۱۶۴۸ ساخته شده است یکی از آثار تاریخی دهلی است که در لیست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است. شهر تاریخی دهلی دیدنی های فراوانی دارد ولی جایگاه قلعه سرخ در بین این آثار تاریخی بسیار خاص و ویژه می باشد.
قلعه سرخ دهلی یا لال قلعه یا Red Fort or Lal Qila بزرگترین مرکز جلب گردشگران در شهر دهلی پایتخت هندوستان است. لال در زبان هندی به معنی قرمز است. دستور احداث این قلعه را شاه جهان پنجمین امپراتور مغول یا امپراتور گورکانی، وقتی که پایتخت خود را از اگرا به دهلی تغییر داد، صادر کرد.
ساخت قلعه سرخ دهلی نه سال به طول انجامید و در سال ۱۶۴۸ تکمیل شد. این قلعه در کنار رود یامونا قرار دارد و به شکل یک هشت ضلعی نامنظم و که به وسیله دیواری از سنگهای قرمز رنگ محصور گشته که طول آن ۵/۲ کیلومتر و ارتفاع آن از ۱۶ تا ۳۳ متر متغیر است.
بخش های مختلف قلعه سرخ دهلی
قلعه سرخ دهلی شامل بخش‌ها و اجزاء محتلفی است که مشهورترین آن‌ها عبارتند از:
- دروازه لاهور (Lahore Gate) که دروازه اصلی قلعه به‌شمار می آید و نامش را از شهر لاهور واقع در پاکستان گرفته است.
- دروازه دهلی (Delhi Gate) دروازه‌ای که به سوی دهلی کهنه بوده است.
- دروازه فیل (Elephant Gate) دروازه‌ای که مقابلش دو مجسمه باشکوه سیاه رنگ از فیل قرار داشته که بعدها در ۱۸۵۶ توسط اورنگ‌زیبتخریب می‌شوند و هم اکنون پس از بازسازی در موزه ممتاز محل قرار دارند.
- چاتاچوک (Chatta Chowk) یا بازار سرپوشیده، که بازاری بوده است بین دروازه اصلی و قلعه که اکنون محل تجمع دستفروشان برای فروش سوغاتی به گردشگران است.
- نقاره‌خانه (Naqqar Khana) یا نوبت خانه (Naubat Khana) که بر فراز دروازه لاهور و مقابل چاتاچوک قرار گرفته و از آنجا ۵ بار در روز یا هنگام ورود شاه یا شاهزادگان و خانواده سلطنتی نقاره می‌زده‌اند. این بنا بیش از ۳۰ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد و کلیه بازدیدکنندگان به‌جز خانواده سلطنتی، در اینجا پیش از ورود به محوطه اصلی باید از اسب پیاده می‌شدند.
- باغ حیات بخش (Hayat Baksh Bagh) باغی بوده‌است وسیع و به وسیله دو نهر زیبا و فواره‌های فراوان تقسیم می‌شده. متأسفانه اکنون این نهرها خشک است و در آن محل فقط پوشش گیاهی باقی‌مانده است.
- خاص محل (Khas Mahal) که محل خصوصی اقامت شاه بوده مشتمل بر اتاق‌های خواب، مکان‌های عبادت، ایوان و باروی موسامان بُرج.
- بُرج مثمن (Mussaman Burj) بارویی است در خاص محل و رو به بیرون قلعه که شاه هر روز صبح زود بر فراز در انظار عموم ظاهر می‌شده است.
- نهر بهشت (Nahr-i-Behisht) محل اقامت شخصی شاه بوده که شاه بر ایوان آن می‌نشسته و بر رود یامونا نظاره می‌کرده‌است. در این قصر نهرهایی که از رود یامونا منشعب می‌شدند جاری بوده است.
علی‌اصغر حکمت در کتاب نقش پارسی بر احجار هند قلعه سرخ را بطور کامل توصیف کرده و سنگ نوشته های فارسی آن را نگارش نموده است در این کتاب آمده است که در اتاقی که در طرف شرقی عمارت واقع شده و دریچه های آب به طرف رود «جمنا» باز می شود و محلّ خواب «شاه جهان» بوده این رباعی به خطّ نستعلیق بسیار ظریف مسطور است:
ای بند بپای قفل بر دل هشدار
عزم سفر مغرب و رو در مشرق
وی دوخته چشم پای بر گل هشدار
ای راهرو پشت به منزل هشدار
- دیوان عام (Diwan-i-Am) که حیاط بیرونی مستقل و بزرگی است که با سنگهای مرمر سفید فرش شده و شاه با ایده‌ای شبیه به بار عام سلیمان، بر روی ایوانی در روی دیوار شرقی می‌ایستاده و با عموم دیدار می‌کرده است.
- کرسی (Qursi) یا تخت شاهی که مقابل دیوار داخلی دیوان عام قرار دارد و سکوی بزرگ و شکوهمندی است به ابعاد بیش از ۲ در ۱ و ارتفاع ۳ متر از کف ایوان عام. این تخت از سنگ مرمر با حجاری‌های ظریف و جوتهر نشان ساخته شده که در ۱۸۵۷ جواهراتش را خارج کرده‌اند. شاه از فراز آن به صحبت و درخواست وزرا یا مردم گوش می‌داده است.
- لال پرده (Lal Pardah) یا پرده قرمز که درگاهی است در سمت چپ دیوان عام که پرده سرخ رنگی از آنجا آویزان بوده است و فقط شاه و نزدیکانش حق عبور از این پرده را داشته‌اند. این حق امتیاز بزرگی محسوب می‌شده.
- دیوان خاص (Diwan-i-Khas) که محل ملاقات‌های خصوصی شاه بوده و جلسات حکومتی در آنجا برگزار می‌شده و تماماً از سنگ مرمر سفید ساخته شده است. بر روی ستون‌های مرمری این بخش، نقوش گیاهی زیبایی با طلا کار شده و سقف چوبی کنونی، پوششی از نقرهٔ زرکوب داشته است.
در محل دیوان خاص که بخش دیدارهای رسمی شاه بوده است تخت طاووس قرار داشته است. تخت طاووس توسط نادرشاه به ایران آورده شد. در دو انتهای بار خاص یا دیوان خاص اشعار فارسی از خسرو دهلوی وجود دارد.
این شعر فارسی به خط زیبای نستعلیق در این بنا به چشم می‌خورد:
همین است و همین است و همین است اگر فردوس بر روی زمین است
بر اساس کتاب نقش پارسی بر احجار هند در دیوان خاص اشعار فارسی زیادی نگارش شده است. بعضی از کتیبه های فارسی تخریب شده است و تعدادی نیز آسیب دیده است. جملات زیر به خط نستعلیق از جمله نوشته ای آنجا است: «سبحان الله این چه منزل هاست رنگین و نشیمن هاست دلنشین قطعۀ بهشت برین چون گویم که قدسیان همت بلند بتماشایش آرزومند. اگر ساکنان اطراف و اکناف بسان بیت العتیق بطوافش آیند رواست و اگر نظارگیان أنفس و آفاق مثل حجر أسود به تقبیل آستان رفیع الشأنش شتابند سزا. آغاز قلعه ی والا که از کاخ گردون برتر است و رشک سدّ اسکندر. و این عمارت دلگشا و باغ حیات بخش که در منازل، چون روح در بدن است و شمع در انجمن؛ و نهر اطهر که آب صافیش به نیاز آئینه ی جهان نماست و دانا را از عالم غیب پرده گشا. و آبشارها ک هر یک گوئی سپیدۀ صبحدم است یا لوحۀ اسرار از لوح و قلم و فوّاره ها که هر کدام پنجۀ نور است …»
- میزان عدالت (Scale of Justice) نقش ظریف و جواهر نشانی است از ماه و ستاره و ترازو که میان تسبیح‌خانه و خوابگاه بر روی سنگ مرمر نقر کرده‌اند. هدف شاه از اینکه دستور داده چنین نقشی را پیاده کنند این بوده که نشان دهد عدالت او از میزان و تساوی برخوردار است.
- ساوانو بادان (Sawan and Bhadon) نام دو عمارت کلاه فرنگی برای آب است که از نام دو ماه از فصل باران گرفته شده و در پس دیوار مخازنی برای آب دارند که تز این دو بنای قرینه داخل نهرها جاری می‌شده‌است.
- ظفر محل (Zafar Mahal) ساختمانی است از سنگ قرمز بین بناهای ساوان و بادان در میان استرخی از آب واقع است که توسط بهادر شاه آخرین امپراتور گورکانی ساخته شده. در شرق آن پلی چوبی وجود داشته که هم‌اکنون اثری از آن نیست.
- حمام (Hammam) که حمام بزرگ شاهی است با بنایی مستقب و تزئینات داخلی شامل مجراها و حوضچه‌های مختلف برای آب گرم و سرد.
- زنانه (Zenana) یا اندرونی که در جنوبی‌ترین بخش قلعه واقع است و محل اقامت زنان شاه بوده. شامل ممتاز محل (Mumtaz Mahal) که اکنون موزه‌است و بخش زیبا و بزرگ‌تری به‌نام رنگ محل(Rang Mahal) به معنی محل رنگ‌ها است که اقامتگاه همسر اصلی شاه بوده‌است و با تزئینات طلایی و سقف منقوش و حوض مرمرینی که آب آن از «نهر بهشت» نغذیه می‌شده‌است جذابیتی خاص دارد.
- دعوت‌خانه (Daawat Khana) که کوچکترین بخش این مجموعه و در شمالی‌ترین قسمت آن واقع است و محل اقامت شاهزاده بوده که توسط انگلیسی‌ها به چایخانه تبدیل شد.
- مسجد موتی (Moti Masjid) یا مسجد مروارید که از مرمر سفید ساخته شده و بعدها در سال ۱۶۵۹ توسط اورنگ‌زیب جانشین شاه‌جهان به عنوان مسجدی خصوصی ساخته شده و به مجموعه اصلی الحاق شده‌است.
- موزه‌های قلعه سرخ دهلی شامل دو موزه است یکی شامل اشیاء، منسوجات کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های تاریخی و هنری است که عمدتاً مربوط یه دوران گوراکانی هند یا ایران است و دیگری بیشتر به نمایش جنگ‌افزارهای قدیمی آن دوران تا زمان اشغال انگلیس تعلق دارد.
«قلعه سرخ دهلی» یا رد فورت دهلی را با قلعه دیگری که به همین نام مشهور است و در آگرا در نزدیکی دهلی ساخته شده، نباید اشتباه گرفت.
لینک قلعه سرخ دهلی در سایت میراث های جهانی یونسکو : کلیک کنید
لینک قلعه سرخ دهلی در سایت WIKI PEDIA : کلیک کنید
وب سایت سایت تاریخی قلعه سرخ دهلی : کلیک کنید
عکس های زیبایی از قلعه سرخ دهلی :
خسته نباشید ممنون به خاطر این
مطلب زیبا
خواهش میکنم خوشحالیم که مفید بوده